Αναμφίβολα το στρες είναι μια έννοια γνωστή σε όλους. Οι περισσότεροι άνθρωποι παραπονιούνται ότι πάσχουν από στρες και πως αυτό επηρεάζει την καθημερινότητά τους σε μεγάλο βαθμό. Παρατηρείται λοιπόν μία γενικευμένη τάση απόδοσης στο στρες, όλων των προβλημάτων - σωματικών και ψυχολογικών – που αντιμετωπίζει κάποιος. Γνωρίζουμε όμως τι ακριβώς είναι το στρες; Πώς καταφέρνει να επηρεάζει την καθημερινότητά μας; Γιατί συμβαίνει αυτό; Μπορούμε να παρέμβουμε ή θα εξακολουθήσουμε να το προσεγγίζουμε γενικευμένα και παθητικά;
Στο παρόν άρθρο θα προσπαθήσω να απαντήσω σε όλα αυτά τα ερωτήματα και να προσεγγίσω με έναν ολιστικό τρόπο το μείζον θέμα του στρες, ώστε να αποσαφηνιστούν πτυχές που μέχρι τώρα είναι συγκεχυμένες. Ας μην λησμονά κανείς το γεγονός ότι μόνον όταν γνωρίζουμε επαρκώς το πρόβλημα, μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε. Μαθαίνοντας τι συμβαίνει μέσα μας και πως λειτουργεί ο καθένας μας αποκτάμε τα εφόδια ώστε να οδηγηθούμε στην αυτοβελτίωση.
Πρώτα από όλα, έχουν αποδοθεί πολλοί ορισμοί για το τι είναι το στρες. Εξετάζοντας τους ορισμούς αυτούς θα έλεγα ότι συγκλίνουν στο ότι πρόκειται για μία πολύπλευρη διεργασία που περιλαμβάνει ένα σύνολο βιολογικών/σωματικών – γνωστικών – ψυχο-κοινωνικών διαστάσεων. Οι διαστάσεις αυτές αναφέρονται σε ερεθίσματα που λαμβάνουμε, σε αντιδράσεις και σε συνέπειες αυτών. Πιο συγκεκριμένα, το στρες έχει τέσσερις βασικές πλευρές, α)τα στρεσογόνα ερεθίσματα, β)την εμπειρία του στρες, γ) τις στρατηγικές που εφαρμόζουμε, και δ) την οργανική διέγερση. Έτσι λοιπόν, έχουμε ένα ερέθισμα αρχικά, το οποίο αξιολογούμε γνωστικά ως στρεσογόνο, και στη συνέχεια βιώνουμε στρες - ένα σύνολο από αρνητικά συναισθήματα(εμπειρία), επειδή ακριβώς έχουμε κάνει την γνωστική αξιολόγηση του ερεθίσματος και έχουμε αποφανθεί ότι για παράδειγμα πρόκειται για μία απειλή(πρωτογενής αξιολόγηση) ή ότι οι δυνατότητές μας να ανταπεξέλθουμε εκλείπουν ή απειλούνται να εκλείψουν(δευτερογενής αξιολόγηση).Σε αυτό το σημείο αξίζει να αναφερθεί πως η εμπειρία του στρες όπως έχουν επισημάνει οι περισσότεροι ερευνητές εμπλέκεται με ένα πλήθος μεταβλητών, όπως οι προσδοκίες αυτοαποτελεσματικότητας, η αίσθηση ελέγχου, η αυτοεκτίμηση, η αισιοδοξία, η κοινωνική υποστήριξη,η πνευματικότητα, οι στόχοι και τα κίνητρα του ατόμου, καθώς και οι περιβαλλοντικές συνθήκες. Για παράδειγμα η ασάφεια της κατάστασης(περιβαλλοντική συνθήκη) μπορεί να επηρεάσει τη διαδικασία της γνωστικής αξιολόγησης(Καραδήμας, 2005). Στη συνέχεια, προσπαθούμε να ρυθμίσουμε το παραγόμενο συναίσθημα με δύο τρόπους(Folkman και Lazarus,1980). Σε αυτό το σημείο μιλάμε για τις στρατηγικές – μέθοδοι που εφαρμόζουμε και είναι α) η εστίαση στο πρόβλημα και β) η εστίαση στο συναίσθημα. Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να τονίσω ότι η εστίαση στο πρόβλημα αφορά σε μία γνωστική αναπλαισίωση μέσω της συγκέντρωσης πληροφοριών, της αναζήτησης τεχνικών επίλυσης του προβλήματος, της δημιουργίας σχεδίου/πλάνου δράσης, της ανεύρεσης εναλλακτικών λύσεων. Πρόκειται λοιπόν για μία εσωτερική γνωστική επαναδιαπραγμάτευση του προβλήματος αυτού καθ΄αυτού. Αναφορικά με την εστίαση στο συναίσθημα, το άτομο προσπαθεί να ρυθμίσει το παραγόμενο, αρνητικό στη δική μας περίπτωση συναίσθημα, μέσω της αποφυγής, της απομόνωσης, της άρνησης, της παραίτησης, της ευχολογίας, της λήψης ουσιών(τσιγάρο – ποτό)κλπ. Δε σημαίνει ότι χρησιμοποιούμε μόνο τη μία από τις δύο στρατηγικές. Δύναται να χρησιμοποιούμε περισσότερες φορές ίσως τη μία. Για παράδειγμα είμαι σίγουρη ότι οι περισσότεροι από εσάς που διαβάζετε αυτή τη στιγμή το άρθρο εντοπίζετε ότι ανήκετε στα άτομα που αντιμετωπίζουν το στρες με εστίαση στο συναίσθημα. Ωστόσο θα πρέπει να γνωστοποιηθεί πως μπορούμε να χρησιμοποιούμε και τις δύο στρατηγικές. Εμείς θα επιλέξουμε ποια θα χρησιμοποιήσουμε. Είμαστε εφοδιασμένοι και με τις δύο μεθόδους. Οι Folkman και Lazarus το 1980 υποστήριξαν ότι οι περισσότεροι άνθρωποι χρησιμοποιούν ταυτόχρονα τεχνικές εστιασμένες τόσο στο συναίσθημα όσο και στο πρόβλημα. Οι Cronkite και Moos το 1984 υποστήριξαν ότι οι στρατηγικές που είναι εστιασμένες στο πρόβλημα είναι περισσότερο αποτελεσματικές και προσαρμοστικές για το άτομο. Ωστόσο, η έρευνα των Forsythe και Compas το 1987 κατέδειξε πως για το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα-αντιμετώπιση του στρες, θα πρέπει να υπάρξει εναρμόνιση των δυο ειδών στρατηγικών ανάλογα με το βαθμό ελέγχου της εκάστοτε κατάστασης. Ίσως το μυστικό είναι η ευελιξία στην επιλογή των στρατηγικών, όπως τόνισαν οι Lazarus και Folkman (1984).
Τέλος η τέταρτη διάσταση του στρες είναι η βιολογική αντίδραση και αναφέρεται στο τρόπο που αντιδρά το σώμα μας στο στρες. Για παράδειγμα, η αύξηση του καρδιακού ρυθμού που οφείλεται στην απελευθέρωση επινεφρίνης(αδρεναλίνη) και νορεπινεφρίνης(νοραδρεναλίνη) από τον μυελό των επινεφριδίων και ως αποτέλεσμα έχουμε την οργανική διέγερση. Επιπλέον, ένα (στρεσογόνο) ερέθισμα πυροδοτεί το σύστημα υποθάλαμος-υπόφυση-φλοιός των επινεφριδίων, που έχει ως αποτέλεσμα την έκκριση των γλυκοκορτικοειδών(κορτιζόλη), τα οποία επηρεάζουν τα όργανα και τις διεργασίες αυτών. Συνεπώς, έχουμε ένα πλήθος βιολογικών αντιδράσεων στο σώμα μας (τρόμος, αύξηση του καρδιακού ρυθμού, εφίδρωση, σφίξιμο των μυών, αίσθημα ναυτίας κλπ), τα οποία επέρχονται μόλις αξιολογηθεί ένα ερέθισμα ως στρεσσογόνο. Στη συνέχεια επαναξιολογούμε γνωστικά τις αντιδράσεις του σώματός μας και οδηγούμαστε στην αίσθηση «έχω στρες». Αυτή η διαπίστωση μπορεί να εντείνει τη συμπτωματολογία σε κάποια άτομα. Αυτό συμβαίνει γιατί για τα άτομα αυτά το να εντοπίζουν ότι βιώνουν στρες είναι από μόνο του μία στρεσσογόνα κατάσταση - στρεσσογόνο ερέθισμα. Θα τολμούσα να πω ότι οι απαιτήσεις που έχουν από τον εαυτό τους είναι υψηλές, και κατά κάποιο δεν επιτρέπουν στους εαυτούς να αισθανθούν και να βιώσουν αυτή την «αδυναμία». Καλό είναι να αποδεχτούν το γεγονός αυτό (το ότι βιώνουν στρες) και να σταματήσουν να το καταπολεμούν. Δεν είναι κακό, δεν είναι λάθος. Ίσως αν το ενστερνιστούν αυτό να σταματήσει η κορύφωση της συμπτωματολογίας κάθε φορά που διαπιστώνουν ότι έχουν στρεσαριστεί.
Το στρες λοιπόν, έχει να κάνει με τα γονίδια και τα χαρακτηριστικά του κάθε ατόμου, το πολιτισμικό πλαίσιο (εγω-κεντρικές και άλλο-κεντρικές κοινωνίες), το φυσικό περιβάλλον και το κοινωνικό περιβάλλον. Πιο συγκεκριμένα, κάθε άνθρωπος έχει το δικό του γνωστικό σύστημα γεγονός που καθιστά τις πεποιθήσεις του και τις αντιλήψεις του διαφορετικές. Όλα αυτά συντελούν στην αξιολόγηση ενός ερεθίσματος. Όσον αφορά το πολιτισμικό πλαίσιο, συνδέεται σημαντικά με το στρες. Η Ελλάδα είναι μία αλλοκεντρική κοινωνία, δηλαδή τα άτομα λειτουργούν με γνώμονα/κέντρο τους άλλους. Αντίθετα, η Αγγλία για παράδειγμα είναι μία εγωκεντρική κοινωνία, της οποίας τα άτομα λειτουργούν, αποφασίζουν και συμπεριφέρονται με γνώμονα/κέντρο τον εαυτό τους και τις δικές τους ανάγκες.
Αναφορικά με το φυσικό περιβάλλον θα αναφέρω τις ευεργετικές επιπτώσεις του ήλιου και τα αποτελέσματα των ερευνών που καταδεικνύουν ότι χώρες με περισσότερη ηλιοφάνεια επιφέρουν καλύτερη ψυχική υγεία των ανθρώπων. Τέλος, το στρες έχει κοινωνική διάσταση, σκιαγραφόντας με αυτό τον τρόπο την κοινωνική του υπόσταση. Το κοινωνικό περιβάλλον παίζει καθοριστικό ρόλο στο άτομο. Ας μην ξεχνάμε ότι είμαστε κοινωνικά πλάσματα και αναζητούμε την κοινωνική επαφή από τους πρώτους μήνες της ζωή μας. Ο Pearlin το 1989 υποστήριξε πως το στρες είναι άμεσα συνδεδεμένο με το κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο ζούμε, την κοινωνική και οικονομική τάξη, τη φυλή, την εθνότητα, το φύλο, την ηλικιακή ομάδα. Το κοινωνικό στρες είναι αποτέλεσμα του κοινωνικού status (ρόλοι και θέσεις) που έχει ένα άτομο στην κοινωνία.
Όταν το στρες μας διαπερνά και μας κλονίζει σε τέτοιο βαθμό ώστε να αισθανόμαστε ότι αδυνατούμε να το διαχειριστούμε, καθιστώντας μας δυσλειτουργικούς, τότε μιλάμε για τις αγχώδεις διαταραχές και κρίνεται απαραίτητη μία θεραπευτική παρέμβαση. Σύμφωνα με το DSM-IV-TR εντοπίζονται 11 διαγνωστικοί τύποι αγχωδών διαταραχών:
- Διαταραχή πανικού με ή χωρίς αγοραφοβία
- Αγοραφοβία χωρίς ιστορικό διαταραχής πανικού
- Γενικευμένη αγχώδης διαταραχή
- Ειδική φοβία
- Κοινωνική φοβία
- Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή
- Μετατραυματική και οξεία διαταραχή στρες
- Αγχώδης διαταραχή λόγω γενικής σωματικής κατάστασης
- Προκαλούμενη από ουσίες αγχώδης διαταραχή
- Μικτή αγχώδης καταθλιπτική διαταραχή
- Αγχώδης διαταραχή μη προσδιοριζόμενη αλλιώς
Όπως αναφέρουν οι Sadock B.J. και Sadock V.A. το 2005, «το άγχος είναι μία κατάσταση που σχετίζεται με έντονα συναισθήματα φόβου, συνοδευόμενα από σωματικά ενοχλήματα, όπως προκάρδιους παλμούς και εφίδρωση, τα οποία υποδηλώνουν υπερδραστηριότητα του αυτόνομου νευρικού συστήματος. Το άγχος επηρεάζει τη γνωσιακή ικανότητα και τείνει να προκαλεί παραμόρφωση της αντίληψης. Διαφοροποιείται από το φόβο, που αποτελεί πρόσφορη αντίδραση σε ένα γνωστό κίνδυνο. Το άγχος είναι μία αντίδραση σε μία απειλή που είναι άγνωστη, ασαφής ή συγκρουσιακή».
Σε αυτό το σημείο κρίνω απαραίτητο να σας διευκρινίζω τη διαφορά του στρες από το άγχος, την οποία έχει περιγράψει καίρια ο Καραδήμας (2005). Σύμφωνα με αυτόν, πρόκειται για δύο διαφορετικές έννοιες, τις οποίες συγχέουμε στην καθημερινότητα. Η διάκριση των δύο όρων έγκειται στο ότι το στρες αναφέρεται στη διαδικασία που περιλαμβάνει τα στρεσογόνα ερεθίσματα και τις ψυχικές, σωματικές, κοινωνικές αντιδράσεις. Αντίθετα, το άγχος αναφέρεται στις αντιδράσεις μας (ψυχικο-σωματο-κοινωνικες) μόνο. Άρα θα τολμούσα να πω ότι το άγχος είναι η εμπειρία του στρες.
Εφόσον διαπιστώσουμε ότι πάσχουμε από αγχώδη διαταραχή ή αδυνατούμε να διαχειριστούμε το στρες που βιώνουμε καθημερινά, καλό είναι να αναζητήσουμε θεραπεία.
Η Γνωστικο - Συμπεριφοριστική θεραπεία ( Cognitive - Behavioral Therapy - CBT) ενδείκνυται ως η καταλληλότερη ψυχοθεραπευτική μέθοδος και χρησιμοποιείται ως επί το πλείστον για τη θεραπεία τέτοιων διαταραχών. Το χαρακτηριστικό της είναι η εστίαση στο παρόν πρόβλημα και η άμεση και ταχεία αντιμετώπιση του μέσω πρακτικών τεχνικών και μεθόδων. Εάν πάσχετε λοιπόν από κρίσεις πανικού, έμμονες ιδέες, επίμονες ανησυχίες, ή έντονες φοβίες, μπορεί να έχετε κάποια αγχώδη διαταραχή. Αλλά δεν χρειάζεται να ζείτε με το άγχος και το φόβο. Η θεραπεία με ψυχολόγο μπορεί να βοηθήσει, καθώς επίσης και κάποιες συμβουλές αυτοβοήθειας που μπορείτε να ακολουθήσετε μόνοι σας και που θα αναφέρω σε επόμενο άρθρο μου. Η γνωστική – συμπεριφορική θεραπεία είναι ιδιαίτερα ευεργετική. Δύναται να σας διδάξει πώς να ελέγχετε τα επίπεδα του άγχους σας, να σταματήσετε τις ανησυχητικές σκέψεις, και να κατακτήσετε τους φόβους σας. Πρόκειται λοιπόν, για την πιο ευρέως χρησιμοποιούμενη θεραπεία για αγχώδεις διαταραχές. Οι έρευνες καταδεικνύουν την αποτελεσματικότητά της στη θεραπεία αγχωδών διαταραχών αλλά και διατροφικών όπως για παράδειγμα η παχυσαρκία.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου